Spegilmynd útlagans

Skáldsaga James Baldwin, Giovanni’s Room, kom út árið 1956 og braut blað vegna þess hve opinskátt var þar fjallað um ástarsambönd karla. Núna er hún loksins komin út á íslensku og er kannski að einhverju leyti síungt verk. Þýðandinn Þorvaldur Kristinsson skrifar stuttan en efnismikinn eftirmála. Þorvaldur hefur um áratuga skeið unnið óeigingjarnt starf í þágu tungunnar, bókmenntanna og kynfrelsisins, bæði sem höfundur, þýðandi og ritstjóri og það gleður mann að sjá þennan brautryðjanda greiða för annars brautryðjanda til íslenskra lesenda. Hann nær líka að koma hinum grípandi stíl Baldwins vel til skila. Það er ekki auðvelt að lýsa efni bókarinnar, söguþráðurinn er ögn melódramatískur en það er allt í þágu þess að ganga eins nærri viðfangsefninu og hægt er, bæði sjálfum sögumanninum David og ástmanni hans Giovanni sem opnar fyrir honum nýjan heim í París en aðallega þó í herberginu sem er ein af lykilpersónum sögunnar, staðurinn þar sem David verður fyrir mestum áhrifum og umbreytingum þannig að mann grunar að hann verði ekki samur á eftir þó að eiginlegur þroski hans sé kannski óviss. Það er þó greinilega ekki síst í kolli Davids sem þessi staður verður til og fær nýja merkingu og þar gerist sagan öll. Herbergi Giovanni er sérstaklega innleitin skáldsaga þrátt fyrir hinn melódramatíska söguþráð, saga um tilfinningalíf og hugsanir eins manns sem er fjarri því að vera hetja.

Bandarískir höfundar hafa lengi farið til Evrópu og að einhverju leyti frelsast undan kúgandi menningu og David er á slíkri leið undan þeirri skömm sem honum hefur verið innrætt heima fyrir en Giovanni er laus við. Ég hef séð Herbergi Giovanni líkt við sögur Henry James og finnst það ekki óviðeigandi þó að stíllinn gæti vart verið ólíkari; það sem er sameiginlegt er hin sterka áhersla á sálarlíf og sjálfsleit einstaklingsins. Vegna þess að Giovanni er hreinn og beinn og orðar margt sem David er vanur að fara í kringum verður hann tákn frelsisins fyrir David um leið en þó ekki fyrirmynd hans; stundum er drengurinn næstum eins og ídealíseruð mynd af hinni heillandi Evrópu sem vekur unga Bandaríkjamanninn til aukinnar vitundar um sjálfan sig. Í lífi hans í París birtast þó líka heldur nöturlegri persónur, eldri mennirnir Guillaume og Jacques, sem eru kannski (mismikil) víti að varast og tákngera skömm hans og eins framtíð eða a.m.k. það sem hinn svikuli og sérgóði David gæti orðið að ef hann lærir ekki sína lexíu. Þá dýpkar það söguna að David á kærustuna Hellu sem er lengi fjarri í eigin leiðangri en skrifar heitmanninum bréf og hefur sannarlega ekki yfirgefið líf hans að fullu. Hún snýr síðan aftur en er honum ekki lengur það sem hún var eftir að hann hefur kynnst Giovanni og henni sjálfri býðst ekkert nema óheiðarleiki og blekkingarleikur sem erfitt er að sætta sig við. Sagan er römmuð inn í nútímanum og sögð í endurliti sem veldur því að við vitum í rauninni strax hvað gerist en lesum til að kynnast fólkinu betur.

James Baldwin fjallaði talsvert um ástina í verkum sínum og kynþáttahyggja blandaðist þar mikið inn í þó að hún komi lítið við sögu í einmitt þessari bók — þó að David sé hugsanlega næpuhvít útgáfa höfundarins sjálfs en Baldwin vildi geta einbeitt sér að ástum aðalpersónunnar og hvernig honum líður með hana. Jafnvel enn í dag þykir Baldwin furðu opinskár þar sem hann lýsir löngunum Davids af nákvæmni, hvað þá árið 1956, en auðvitað hefði hann varla skrifað þessa bók ef hann hefði ekki farið til Parísar. Kannski er ekki síst í þessu sem galdur bókarinnar felst, stöðugri óvissu Davids um hver hann sé og löngun til að skilja sjálfan sig betur sem hefur blundað í honum allt frá því að hann átti barnslegt ævintýri með dreng sem hét Joey og hann neitaði síðan að umgangast frekar; það voru hans fyrstu svik en varla þau síðustu. Þó að David sé hvítur og efristéttarmaður sem virðist ekki þjakaður af vinnu eða atvinnuleit er leiðangur hans að auknum sjálfsskilningi kannski ekki ósvipuð svipaðri leit Baldwins sjálfs sem var föðurlaus og fæddur í New York en allar ræturnar í Suðurríkjunum, útlægur úr mörgum stöðum vegna kynþáttahyggju og kannski líka úr bandarískum bókmenntaheimi þar sem hann hafði enga löngun til að skrifa aðeins sem svartur gagnrýnandi. Flutningurinn til París bjargaði honum að einhverju leyti úr þessari úlfakreppu.

Nú á dögum vaxandi áhuga á „identitet“ hefur Baldwin vaxið í áliti sem aldrei fyrr. Hann er samt fjarri því að passa vel við þann hluta meintra vinstrimanna sem vill nota tækifærið til að setja reglur um alla hegðun. Í Herbergi Giovanni er hið einstaka í öndvegi; engir tveir eru alveg eins og barátta Davids snýst um að finna sinn eigin stað sem hann getur átt heima. Var hægt að finna slíka staði nema í skamma stund í Evrópu árið 1956? Baldwin skilur við sjónbeini sinn nakinn fyrir framan spegilinn, enn að leita að sjálfum sér en hugsanlega einhverju nær.